1.1 Ο Εγκέφαλος και η Άνοια, συμπτώματα και διαφορετικοί τύποι
Ως μη-επαγγελματίας φροντιστής, η φροντίδα του/της συζύγου, των γονιών, ή φίλων που πάσχουν από άνοια, αποτελεί μια πολύ ειδική αποστολή. Σε αντίθεση με τους επαγγελματίες φροντιστές, εσείς ως μη-επαγγελματίας φροντιστής έχετε συναισθηματική σχέση, η οποία μπορεί να είναι πολύ δυνατή και να σας προσδίδει πλεονέκτημα, σε σύγκριση με τους επαγγελματίες, επειδή γνωρίζετε τις προτιμήσεις και το ιστορικό του ατόμου. Από την άλλη, μπορεί να συμβάλλει στο να μην μπορείτε πάντα να επιλέξετε τι είναι το καλύτερο για το άτομο που πάσχει από άνοια, καθώς μπορεί να δυσκολεύεστε να δείτε καθαρά, όταν εμπλέκεστε προσωπικά.
Είναι πολύ οδυνηρό, αγχωτικό και δυνητικά ανθυγιεινό να παρακολουθείτε τους αγαπημένους σας να «εξαφανίζονται» σιγά σιγά. Εντούτοις, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός συγγενών που επωμίζονται αυτή την αποστολή, είτε εθελοντικά επειδή έχει νόημα ή λιγότερο εθελοντικά επειδή αποτελεί αναγκαιότητα για τους αγαπημένους τους.
Για τους μη-επαγγελματίες φροντιστές, αποτελεί μεγάλο όφελος να γνωρίζουν τι κάνει αυτή η νόσος και να αντιλαμβάνονται πως επηρεάζει το άτομο για το οποίο νοιάζονται. Καθιστά την φροντίδα ευκολότερη και την ασθένεια κατανοητή.
Η άνοια είναι μια ασθένεια, και όχι μια φυσιολογική και αναπόφευκτη συνέπεια της προχωρημένης ηλικίας. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ασθένειες που μπορούν να προκαλέσουν άνοια. Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συνηθισμένη αιτία της άνοιας. Στην Δανία, για παράδειγμα, αντιστοιχεί στο 62% όλων των περιπτώσεων άνοιας, ακολουθείται από την Αγγειακή Άνοια με 17%, την άνοια με σωμάτια Lewy με 4% και την Μετωποκροταφική Άνοια με 2%. Το υπολειπόμενο 15% αποτελείται από διάφορες νόσους.
Με την σύντομη περιγραφή που ακολουθεί, ελπίζουμε να σας κάνουμε λίγο σοφότερους, για το ποιες είναι οι διαφορετικές περιοχές που ελέγχει ο εγκέφαλος, και πως η άνοια μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο. Η άνοια είναι μια νόσος του εγκεφάλου που επιδρά σε διάφορες λειτουργίες λόγω αλλαγών που προκαλεί στον εγκέφαλο. Πιο συγκεκριμένα, η σύνδεση μεταξύ των κυττάρων στο εγκέφαλο καταστρέφεται και κάποια από τα εγκεφαλικά κύτταρα πεθαίνουν. Τα εγκεφαλικά κύτταρα πεθαίνουν λόγω ποικίλων αιτιών, και για να γίνει κατανοητή η σημαντικότητα της απώλειας των εγκεφαλικών κυττάρων, είναι απαραίτητο να γνωρίζει κανείς λίγα πράγματα σχετικά με το πως λειτουργεί ο φυσιολογικός εγκέφαλος και πως τα κύτταρα συνεργάζονται.
Ο εγκέφαλος
Ο εγκέφαλος ελέγχει το σώμα – εκκινεί όλες τις κινήσεις και τις αντιδράσεις. Αντιλαμβάνεται τα αισθητηριακά αποτυπώματα και ελέγχει τη συμπεριφορά μας και τις σκέψεις μας. Εάν κάψετε τα δάχτυλά σας, ένα μήνυμα ταξιδεύει διαμέσου του νωτιαίου μυελού στον εγκέφαλο – μετακινείτε τα δάχτυλά σας και σκέφτεστε ή λέτε «μακριά».
Η εικονογράφηση απεικονίζει πως ονομάζονται οι διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου και που εντοπίζονται.
Σαν συγγενής ατόμου που πάσχει από άνοια, χρειάζεται κανείς να κατανοεί ότι οι διανοητικές διαταραχές (όπως τα προβλήματα μνήμης και τις γλωσσικές διαταραχές), οι αλλαγές στη συμπεριφορά (όπως η προκλητική συμπεριφορά και ο θυμός), και τα κινητικά συμπτώματα (όπως οι αργές κινήσεις και η παράλυση) ειδοποιούν για το ποια μέρη του εγκεφάλου έχουν επηρεαστεί από την νόσο της άνοιας που πάσχει το άτομο.
Τα άτομα με άνοια δεν μπορούν να ελέγξουν τον τρόπο που συμπεριφέρονται και δεν μπορούν ελέγξουν το αν ξεχνούν τα πάντα: Οφείλεται στην ασθένεια και δεν μπορούν «απλά να συμμαζευτούν». Έχει σημασία επίσης να υπογραμμιστεί ότι, τα άτομα με άνοια δεν προσπαθούν να εκνευρίσουν τους συγγενείς τους, αλλά και πως αντιδρούν με τον τρόπο που αντιδρούν, γιατί οι αξιώσεις που έχουμε βάλει, μπορεί να είναι περισσότερο υψηλές, και δεν έχουν τις ικανότητες να κάνουν τα πράγματα διαφορετικά από ότι τα κάνουν, παρόλο που οι ίδιοι επιθυμούν να μπορούσαν. Τα προβλήματα που εσείς, ως συγγενής, βιώνετε όταν ο/η σύζυγος, γονείς, παππούδες ή φίλοι έχουν άνοια, εξαρτώνται από το που η ασθένεια έχει επηρεάσει τον εγκέφαλο.
Ο εγκέφαλος είναι σαν ένα κτίριο και χρειάζεται συντήρηση. Τα κύτταρα πρέπει να χρησιμοποιούνται για να συνεχίσουν να λειτουργούν. Οι άνθρωποι έχουμε πάνω από 22 δισεκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα, αλλά ο αριθμός δεν έχει σημασία, το σημαντικό είναι η συνεργασία που έχουν τα κύτταρα μεταξύ τους. Ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται κατά την διάρκεια ζωής μας, εάν διεγείρεται, και σχηματίζουμε νέα εγκεφαλικά κύτταρα σε όλη μας τη ζωή. Ένα εγκεφαλικό κύτταρο μόνο, μπορεί να έχει πάνω από 10.000 συνδέσεις με άλλα κύτταρα. Ο οπτικός φλοιός, για παράδειγμα, έχει έως και 20.000 συνδέσεις με άλλα κύτταρα. Όταν ένα εγκεφαλικό κύτταρο πεθαίνει, δεν μπορεί πλέον να στείλει ή να λάβει ερεθίσματα, επομένως, ο γρίφος που κατασκευάζει ο εγκέφαλος αδιάλειπτα, καταρρέει. Αυτό είναι που οι συγγενείς πιθανόν να βιώνουν, όταν το άτομο με άνοια δεν μπορεί πλέον να βρει που πηγαίνει ή δεν θυμάται πλέον γενέθλια, ακόμα και εάν ανέκαθεν ήταν το δυνατό του σημείο.
Στο κέντρο του εγκεφάλου, τα κύτταρα συγκεντρώνονται σε μεγάλους πυρήνες που δρουν σαν ένα είδος σημείου συνάθροισης ή σταθμού αλλαγής σκυταλοδρομίας. Οι ωθήσεις συναντώνται εδώ και διευκολύνουν τη συνεργασία και την ανακατεύθυνση των ωθήσεων σε άλλα μέρη του εγκεφάλου. Μαθαίνουμε, από την παιδική μας ηλικία, να τακτοποιούμε όλες τις εντυπώσεις που λαμβάνει ο εγκέφαλος, έτσι ώστε οι ανώφελες πληροφορίες να απορρίπτονται, και έτσι ο εγκέφαλος να αντιμετωπίζει μόνον αυτές που είναι σχετικές. Όταν αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζονται από την άνοια, το άτομο με άνοια μπορεί να παρουσιάζει δυσκολία στο να συγκεντρωθεί και φαίνεται να αποσπάται εύκολα η προσοχή του. Δηλαδή, εάν ένα άτομο συγκεντρώνει την προσοχή στο κοίταγμα ενός περιοδικού, και ακουστεί ξαφνικά ένας δυνατός θόρυβος, τότε αυτός/-ή δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ξανά στο περιοδικό, αλλά θα προσπαθήσει να ανακαλύψει από που έρχεται ο ήχος. Και εάν ένα άτομο φοράει τα ρούχα του και κάποιος πει κάτι, το άτομο με άνοια θα σταματήσει αυτό που κάνει εντελώς.
Σε άλλες περιοχές, ο εγκέφαλος συγκεντρώνει διαφορετικές αισθητηριακές εντυπώσεις, έτσι ώστε να βγάζουν νόημα. Εάν, για παράδειγμα, βλέπετε κάτι κίτρινο πάνω σε τέσσερις ρόδες, το οποίο έρχεται προς τα εσάς και το οποίο βγάζει ένα συγκεκριμένο ήχο, ο εγκέφαλος συνδέει τις δύο αισθητηριακές εντυπώσεις και αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για ένα κίτρινο αυτοκίνητο που πλησιάζει. Εάν ένα άτομο έχει επηρεαστεί από την άνοια σε αυτές τις περιοχές, οι αισθητηριακές εντυπώσεις παρερμηνεύονται. Στην περίπτωση της αίσθησης της ακοής, η μουσική μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως θόρυβος ή κάποιος δεν μπορεί να καταλάβει τι λέγεται, ακόμα και εάν κάποιος ακούει φυσιολογικά και μπορεί να διακρίνει τον ήχο της ομιλίας. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο κόσμος δεν βγάζει πλέον νόημα. Το άτομο με άνοια, για παράδειγμα, δεν μπορεί να αναγνωρίσει την οδοντόβουρτσά του και ως εκ τούτου δεν γνωρίζει πως να τη χρησιμοποιήσει και να προσπαθήσει να χτενίσει με αυτή τα μαλλιά του.
Αφού οι αισθήσεις έχουν υποστεί επεξεργασία στον υγιή εγκέφαλο, συνήθως φτάνουν στο μετωπιαίο μέρος του εγκεφάλου, εκεί που γίνονται τα πλάνα και ελέγχεται η συμπεριφορά. Εδώ συμβαίνει ένα είδος ποιοτικού ελέγχου. «Είναι εντάξει για εμένα να ενεργήσω με αυτό τον τρόπο ή όχι;» Αυτό το μέρος του εγκεφάλου ενεργοποιεί, ελέγχει και κατευθύνει όλες τις συνειδητές συμπεριφορές. Εάν υπάρχει βλάβη σε αυτές τις περιοχές, κάποιος δεν μπορεί να κατευθύνει και να ελέγξει ενέργειες ή να δράσει σύμφωνα με τους κανόνες και τις αξίες της κουλτούρας του.
Για τα άτομα με άνοια, αυτό πιθανόν να σημαίνει ότι πρακτικά δεν μπορούν να αντιληφθούν το πως να πραγματοποιήσουν συνηθισμένες δράσεις, όπως το πως να ντυθούν, πως να κάνουν μπάνιο, κ.λπ. Εάν το άτομο έχει επηρεαστεί σε κάποιο άλλο σημείο μετωπιαία, πιθανόν να έχουν δυσκολία να ελέγξουν τις πράξεις τους και να ελέγξουν το θυμό τους.
Οι βλάβες σε αυτό το μέρος του εγκεφάλου μπορεί να καταστήσουν πιο δύσκολο το να μπορεί κανείς να οργανώσει τη ζωή του, να αναλάβει πρωτοβουλίες και να μπορεί να παρακολουθεί τα γεγονότα. Κάποια άτομα βιώνουν αλλαγές στη διάθεσή τους και μπορεί να οργίζονται ή να κλαίνε χωρίς λόγο. Κάποια άλλα δεν έχουν αναστολές και πιθανόν να κάνουν ντροπιαστικά και ανεπίτρεπτα σχόλια. Τα άτομα με άνοια στο μετωπιαίο μέρος του εγκεφάλου παρουσιάζουν συχνά πρόκληση για τους συγγενείς και τους φροντιστές τους. Μπορούν να περιφέρονται χωρίς ρούχα επειδή δεν κρυώνουν. Μπορούν να αρπάξουν το πιάτο με το γλυκό και να το αδειάσουν, αντί να το προσφέρουν, και εάν μια γυναίκα περάσει τυχαία, ένας άντρας μπορεί να την χτυπήσει στον πισινό αν το επιθυμεί! Αυτό δεν σχετίζεται με το ότι αυτός δεν έχει μάθει τρόπους, αλλά με το ότι αυτός δεν είναι ικανός να καταστείλει τις παρορμήσεις του, ή να δείξει ενσυναίσθηση. Αυτό που έχει σημασία εδώ, ξανά, είναι να γίνει κατανοητό ότι αυτό που συμβαίνει δεν αποτελεί συνειδητή συμπεριφορά. Το άτομο με άνοια δρα εξαιτίας μιας παρόρμησης που δεν μπορεί να καταστείλει.
Καταρχήν, μπορείτε να βοηθήσετε τα άτομα με άνοια να δημιουργήσουν μια δομή στη καθημερινότητά τους, έτσι ώστε να μην είναι υποχρεωμένα να το κάνουν μόνα τους, επειδή αυτό είναι ακριβώς το οποίο είναι ανίκανα να κάνουν. Είναι επίσης μια εργασία για τους συγγενείς και τους φροντιστές να τα βοηθήσουν έτσι ώστε να μην καταλήγουν να αντιμετωπίζουν καταστάσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν.
Σε γενικές γραμμές, μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι ο εγκέφαλος μοιάζει με μια εταιρεία όπου διαφορετικά τμήματα διεκπεραιώνουν διαφορετικές εργασίες. Ο Αλεξάντρ Λούρια (Alexander Lurija), ο οποίος ήταν ένας Ρώσος νευροψυχολόγος, διαιρεί τον εγκέφαλο σε περιοχές ανάλογα με την λειτουργία τους. Η περιοχή νούμερο ένα αποτελείται από το στέλεχος του εγκεφάλου, τον συναισθηματικό εγκέφαλο και την παρεγκεφαλίδα. Οι περιοχές αυτές ελέγχουν την εγρήγορση , την ταχύτητα αντίδρασης όπως το σθένος ή την φυγή, τη θερμοκρασία, την πίεση, την αναπνοή, τη πείνα/δίψα και τη σεξουαλική επιθυμία/λαγνεία. Αποτελεί το ενεργειακό κέντρο του εγκεφάλου. Σε σχέση με τη εικόνα μιας εταιρείας, είναι ο άγρυπνος «θυροφύλακας». Ο θυρωρός που ανοίγει το πρωί την επιχείρηση, διασφαλίζει ότι η αλυσίδα παροχής ενέργειας λειτουργεί κανονικά και αποφασίζει ποιος μπαίνει και ποιος όχι.
Η περιοχή νούμερο δύο αποτελείται από τον μεσαίο εγκέφαλο: τον βρεγματικό λοβό, τους κροταφικούς λοβούς και τον ινιακό λοβό, και εδώ είναι το σημείο όπου, οι εντυπώσεις που έρχονται από τη περιοχή νούμερο ένα, υπόκεινται επεξεργασίας. Στην απεικόνιση μιας εταιρείας, μπορεί να λεχθεί ότι είναι οι ειδικοί αυτοί που λαμβάνουν και επεξεργάζονται τα υλικά που εισέρχονται στην εταιρεία. Η περιοχή νούμερο τρία αποτελείται από τους μετωπιαίους λοβούς και το κινητικό κομμάτι του εγκεφάλου. Η περιοχή αυτή είναι υπεύθυνη για τον σχεδιασμό, την διαχείριση και την προσαρμογή της συμπεριφοράς. Σε αυτή τη περιοχή, δημιουργούνται οι καινούριες ιδέες και αναδύονται οι διεργασίες σκέψης της γνωστικής λειτουργίας. Το κινητικό μέρος της περιοχής τρία συναρμολογεί και εκτελεί τις κινήσεις. Αν, για άλλη μια φορά, δούμε τον εγκέφαλο ως μια εταιρεία, τότε η περιοχή τρία, είναι το μέρος όπου κάθεται η διοίκηση και το αφεντικό. Η περιοχή τρία σχετίζεται στενά με τις περιοχές δύο και ένα. Οι διαχειριστές της εταιρείας εξασφαλίζουν ότι η ποιότητα των προϊόντων είναι όπως πρέπει. Όταν μιλά κανείς για «προϊόντα» εγκεφάλου, αναφέρεται στην κίνηση και τις δράσεις. Η ποιότητα μιας κίνησης αφορά το πόσο ομαλή και καλά συντονισμένη είναι. Η ποιότητα των δράσεων και των συμπεριφορών, εξαρτάται από το πολιτισμικά ορθό στην ανάλογη περίσταση.
Εάν η άνοια προσβάλλει την περιοχή ένα, το άτομο που έχει προσβληθεί θα παρουσιάσει μεγάλη δυσκολία στο να μείνει ξύπνιο, και πιθανόν να αποκοιμηθεί κατά την διάρκεια μιας δραστηριότητας. Αυτό, κάποιες φορές απαντάται σε άτομα με άνοια με σωμάτια Lewy, καθώς αυτός ο τύπος άνοιας μπορεί να προσβάλλει το επίπεδο του εγκεφαλικού στελέχους. Εάν η άνοια προσβάλλει την περιοχή δύο, αντιμετωπίζει κανείς προβλήματα με την αισθητηριακή επεξεργασία και την κατανόηση του κόσμου που τον περιβάλλει. Τα άτομα που έχουν άνοια Αλτσχάιμερ, συχνά επηρεάζονται σε αυτό το σημείο, και επιπλέον όσον αφορά στα προβλήματα μνήμης, αντιμετωπίζουν αισθητηριακές και γλωσσικές προκλήσεις. Εάν η άνοια προσβάλλει την περιοχή τρία, όπως συμβαίνει με την κροταφική άνοια, παρατηρείται ότι, το άτομο αυτό έχει δυσκολία να ελέγξει τη συμπεριφορά του ή δεν έχει ιδέα του πως να εκτελέσει δράσεις.
Συμπτώματα άνοιας.
Παρόλο που η άνοια συχνά εξελίσσεται αργά, υφίσταται, μια παράδοση διαίρεσης της διαδικασίας σε τρία στάδια, που αντιστοιχούν στους τρεις βαθμούς εξέλιξης της άνοιας. Η διαίρεση είναι αμιγώς περιγραφική, και στην πράξη, είναι δύσκολο να διαχωρίσει κανείς με ακρίβεια τις τρεις διαφορετικές φάσεις.
Ήπιο-πρώιμο στάδιο άνοιας
Η νοητική εξασθένηση προκαλεί, μόνο, ελαφρά εξασθένηση της λειτουργικής ικανότητας στην καθημερινότητα. Οι καθημερινές δραστηριότητες ή αυτές του ελεύθερου χρόνου, που βασίζονται όμως σε επαναλαμβανόμενο πρόγραμμα , μπορούν να εκτελούνται και να διευκολύνουν την ανεξάρτητη διαβίωση, σε ένα μεγάλο βαθμό. Οι περίπλοκες δραστηριότητες, όπως η χρήση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς ή του διαδικτύου, συχνά είναι αυτές που προκαλούν προβλήματα.
Μέτριο-μεσαίο στάδιο άνοιας
Η νοητική εξασθένηση οδηγεί σε σημαντική εξασθένηση της λειτουργικής ικανότητας. Ο/Η ασθενής δεν μπορεί πλέον να διαχειριστεί την καθημερινότητα χωρίς βοήθεια, από π.χ., έναν/μία υγιή σύζυγο ή λύσεις βοήθειας από επαγγελματίες – για παράδειγμα βοήθεια στο σπίτι, ένα κέντρο ημερήσιας βοήθειας, κατ’ οίκον αποκλειστικό/-ή νοσηλευτή/-τρια και φαγητού σε πακέτο. Το άτομο με άνοια μπορεί να μείνει μόνο του πολύ σπάνια.
Σοβαρό στάδιο άνοιας
Η νοητική εξασθένηση σημαίνει ότι ο/η ασθενής είναι απολύτως εξαρτημένος/-η από την βοήθεια τρίτων. Η μετακίνηση σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων, συχνά θα καταστεί απαραίτητη. Σε αυτές τις περιπτώσεις, απαιτείται η τακτική παρακολούθηση.
Η αντίστοιχη κατανομή του ήπιου, μέτριου και σοβαρού σταδίου άνοιας διαφοροποιείται με την ηλικία. Στις «νεαρότερες» ηλικιακές ομάδες, υπάρχουν αντίστοιχα αρκετά άτομα με μέτριο στάδιο άνοιας και στις γηραιότερες ηλικιακές ομάδες, παρατηρείται, μεγαλύτερη αναλογία ατόμων με σοβαρό στάδιο άνοιας. Το Αγγλικό Σωματείο για το Αλτσχάιμερ «The English Alzheimer’s Society», έχει υπολογίσει ότι το ήπιο στάδιο άνοιας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, ανέρχεται σε περίπου 55% όλων των περιστατικών άνοιας, το μέτριο στάδιο άνοιας υπολογίζεται περίπου στο 32% και το σοβαρό στάδιο άνοιας περίπου στο 12-13%. Τα νούμερα αυτά θα πρέπει να είναι παρεμφερή και σε άλλες Δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα άνοιας.
Τα περισσότερα άτομα με άνοια πάσχουν από προβλήματα μνήμης, αλλά ταυτόχρονα επηρεάζονται και άλλες νοητικές δεξιότητες. Μπορεί να είναι οι παρακάτω:
- πρωτοβουλία και δράση
- ικανότητα να βρίσκουν λέξεις και ονόματα
- ικανότητα να βρίσκουν έναν προορισμό (τοποθεσία)
- εκτέλεση μαθηματικών πράξεων
- σύνοψη και επίλυση προβλημάτων
Το άτομο με άνοια μπορεί να αλλάξει, μπορεί να επηρεαστούν οι κοινωνικές του/-ης δεξιότητες, ο συναισθηματικός του/-ης κόσμος και η προσωπικότητά του/-ης. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι θα είναι για εκείνον/-η δυσκολότερο να ελέγχει την κοινωνική του/-ης αλληλεπίδραση και επίσης θα δυσκολεύεται να συναισθάνεται την κατάσταση των άλλων. Μπορεί επίσης να χάσει την επίγνωση των περιστάσεων. Όλοι μπορεί να βρεθούν σε μια φάση όπου δεν μπορούν να θυμηθούν κάτι, αλλά αν αυτό επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέρχεται στην καθημερινότητα, προκύπτει λόγος να υποψιαστεί κανείς, κάποιο είδος άνοιας.
Οι ασθένειες που σχετίζονται με την άνοια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
1. Νευροεκφυλιστικές νόσοι. Οι νευροεκφυλιστικές νόσοι είναι ασθένειες, στις οποίες συμβαίνει μια σταδιακή, συχνά αργή κατάρρευσή του εγκεφάλου και των λειτουργειών του. Για παράδειγμα, η νόσος Αλτσχάιμερ, η Μετωποκροταφική Άνοια ή η Άνοια με σωμάτια Lewy.
2. Αγγειακή Άνοια. Η Αγγειακή Άνοια είναι άνοια που προκλήθηκε από διαταραχές στην κυκλοφορία του αίματος ή κάποιο αιμοφόρο αγγείο του εγκεφάλου. Οι διαταραχές πιθανόν να οφείλονται σε θρομβώσεις, αιμορραγία ή στένωση των αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου.
3. Άλλοι νόσοι. Αρκετές ασθένειες με άμεση ή έμμεση επίδραση στην εγκεφαλική λειτουργία μπορεί να προκαλέσουν νοητική εξασθένηση. Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχουν μεταβολικές διαταραχές, χρόνια ανεπάρκεια βιταμινών Β ή συνθήκες δηλητηρίασης.
Η κατανομή των διαφόρων κατηγοριών άνοιας στη Δανία:
Αναφορά: https://www.alzheimer.dk
The figure shows the distribution in Denmark of different diseases causing dementia. 62% has Alzheimer’s disease, 17% has Vascular Dementia, 10% a mix of Alzheimer and Vascular Dementia, 4 % has Lewy Body Dementia, 2% has frontotemporal dementia, 2% has Parkinson’s with dementia and other diseases cause 3%
Η δυνατότητα θεραπευτικής αγωγής διαφέρει ανάλογα με το ποια ασθένεια είναι η βασική. Η συμβουλευτική θεραπεία και η πρακτική αρωγή, η φροντίδα και η ανακούφιση των συγγενών αποτελούν σημαντικά στοιχεία της θεραπευτικής αγωγής. Επιπλέον, οι ιατροί, από την δεκαετία του 1990, έχουν τη δυνατότητα να συνταγογραφούν φαρμακολογία που κατευνάζει τα συμπτώματα ασθενειών όπως, για παράδειγμα, της νόσου Αλτσχάιμερ. Στην Αγγειακή Άνοια, η οποία μπορεί να οφείλεται σε θρόμβους αίματος στον εγκέφαλο, η θεραπευτική αντιμετώπιση στοχεύει στην πρόληψη σχηματισμού επιπλέον θρόμβων αίματος. Κάποιες ασθένειες μπορούν να θεραπευθούν , π.χ., οι μεταβολικές διαταραχές, η κατάθλιψη, οι παρενέργειες ή η κακή χρήση φαρμάκων. Συνεπώς, είναι πάντα σημαντικό να αποσαφηνίζεται ποια είναι η αιτία που προκαλεί το σύμπτωμα. Επομένως, είναι εξίσου σημαντικό, η διάγνωση να γίνεται όσο δυνατόν νωρίτερα.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της άνοιας Αλτσχάιμερ
Η άνοια Αλτσχάιμερ καλύπτει μακράν τη μεγαλύτερη αναλογία ατόμων που πάσχουν από άνοια. Τα τυπικά συμπτώματα είναι τα προβλήματα μνήμης, ειδικότερα επηρεάζεται η βραχυπρόθεσμη μνήμη, και ο ασθενής δυσκολεύεται στο να βρίσκει τις σωστές λέξεις και στο να συγκρατεί και να θυμάται τα ουσιαστικά. Η καθημερινότητα επηρεάζεται επειδή γίνεται δυσκολότερο το να μην αντιλαμβάνεται συνηθισμένα πράγματα όπως το να βρίσκει , να μετράει χρήματα και να πληρώνει, κ.λπ. Καθώς η ασθένεια εξελίσσεται, μπορούν να προκύψουν αλλαγές στα συναισθήματα, στη διάθεση και την κοινωνική διάδραση. Άτομα τα οποία έχουν υπάρξει ανοιχτά και κοινωνικά, περιορίζονται και απομονώνονται και η διάθεσή τους μπορεί να κυμαίνεται κατά πολύ.
Τα συμπτώματα εμφανίζονται αργά και το άτομο μπορεί να νομίζει ότι είναι απλά κουρασμένος/-η ή αγχωμένος/-η. Σταδιακά, τα συμπτώματα γίνονται εντονότερα και οι οικείοι αρχίζουν να παρατηρούν ότι κάτι δεν πάει καλά. Το άτομο δεν μπορεί πλέον να κάνει κάποια δουλειά και ή να ολοκληρώσει μια καθημερινή ρουτίνα. Συνεπώς, η βοήθεια είναι απαραίτητη και μακροπρόθεσμα, απαιτείται βοήθεια ειδικού επαγγελματία.
Η πορεία της ασθένειας διαρκεί κατά μέσο όρο από 8 έως 10 χρόνια.
Τυπικό γνώρισμα της άνοιας Αλτσχάιμερ είναι ότι παρουσιάζεται μετά την ηλικία των 65, και αυτός ο τύπος δεν είναι κληρονομικός. Παρόλα αυτά ο άλλος τύπος, ο οποίος κληρονομείται ή οφείλεται σε μεταλλάξεις μπορεί να προσβάλλει ήδη στην ηλικία των 40. Ο βασικός παράγοντας κινδύνου για τη άνοια Αλτσχάιμερ είναι η μεγάλη ηλικία, αλλά οι συνθήκες διαβίωσης και οι συνήθειες που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων είναι εξίσου σημαντικές, όπως για παράδειγμα η υψηλή πίεση, ο διαβήτης και το κάπνισμα.
Η ιστορία της Hat: ζώντας με την ασθένεια Αλτσχάιμερ
Αγγειακή Άνοια
Η Αγγειακή άνοια προκαλείται από θρόμβους στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου. Άρα, η ασθένεια μπορεί να προκύψει σε όλα τα μέρη του εγκεφάλου. Οι θρόμβοι που σχηματίζονται στην καρδιά, σαν αποτέλεσμα ακανόνιστου καρδιακού ρυθμού (κολπική μαρμαρυγή), ή που απελευθερώνονται από αρτηριοσκλήρωση των καρωτίδων, μπορούν να κατευθυνθούν, μέσω του κυκλοφοριακού συστήματος, σε ένα από τα μεγαλύτερα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, όπου μπορούν και να κολλήσουν. Αυτό, έχει σαν αποτέλεσμα, μια μεγαλύτερη περιοχή του εγκεφάλου να στερείται της απαραίτητης κυκλοφορίας του αίματος και να καταστρέφεται (αυτό ονομάζεται έμφραγμα). Εάν ο τραυματισμός είναι αρκετά μεγάλος ή χτυπήσει μια κρίσιμη περιοχή, μπορεί να προκαλέσει άνοια. Εάν ο ασθενής έχει περισσότερους θρόμβους σε άλλα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, η βλάβη θα εξαπλωθεί περισσότερο (πολύ-εμφρακτική άνοια).
Η Αγγειακή άνοια είναι η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα των ασθενειών άνοιας. Τα συμπτώματα, σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι πολύ διαφορετικά καθώς εξαρτώνται από τις περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται. Πιθανόν να εμφανίζονται κενά μνήμης, δυσκολία στην συγκέντρωση, γλωσσικά προβλήματα έκφρασης και άλλα. Πιθανόν να παρουσιαστεί ημιπάρεση και κατά συνέπεια δυσκολία στη βάδιση, διαστρεβλωμένη αίσθηση της αφής ή περιορισμό του οπτικού πεδίου. Αν το άτομο προσβληθεί στις βαθιές δομές του εγκεφάλου, μπορεί να γίνει απαθές και η διαδικασία της σκέψης του πιο αργή, να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί όταν πρέπει να διεκπεραιώσει πιο περίπλοκες δραστηριότητες. Τα άτομα με αγγειακή άνοια συχνά επιδεικνύουν καταθλιπτικά συμπτώματα. Η συναισθηματική έκφραση ενός ασθενή μπορεί να υπόκειται σε πολλές διακυμάνσεις, να μην μπορεί να ελέγξει το κλάμα ή το γέλιο, και οι συναισθηματικές αποκρίσεις του μπορεί να αναδύονται σε καταστάσεις που δεν προκαλούν λύπη ή χαρά. Σε αντίθεση, για παράδειγμα, με την ασθένεια Αλτσχάιμερ ή την Άνοια με σωμάτια Lewy, η Αγγειακή Άνοια δεν είναι νευροεκφυλιστική νόσος και η πάθηση δεν είναι απαραίτητα εξελισσόμενη. Τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας ποικίλουν, όπως ο αριθμός και το μέγεθος των αγγειακών κακώσεων, και η θέση τους επηρεάζει τα συμπτώματα και τον βαθμό της άνοιας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουν υπάρξει ένα ή περισσότερα εγκεφαλικά επεισόδια (αποπληξίες) με ξαφνική εμφάνιση, ημι-παράλυση ή αδυναμία παραγωγής λόγου πριν από την εμφάνιση της άνοιας. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αλλαγές στον εγκέφαλο συμβαίνουν σταδιακά χωρίς τo περιστατικό εγκεφαλικού επεισοδίου.
Οι παράγοντες κινδύνου είναι σχεδόν ίδιοι με αυτούς των καρδιαγγειακών ασθενειών. Ο τρόπος ζωής επηρεάζει αρκετούς από αυτούς τους παράγοντες. Είναι σημαντικό κανείς να γυμνάζεται, να τρώει υγιεινά και να αποφεύγει το κάπνισμα, επειδή μειώνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακών παθήσεων και αγγειακής άνοιας. Αν κάποιος πάσχει από διαβήτη ή υψηλή πίεση, είναι πολύ σημαντικό να ακολουθεί θεραπευτική αγωγή.
Η Αγγειακή Άνοια δεν εγγενής. Μερικοί από τους παράγοντες κινδύνου για την Αγγειακή Άνοια είναι κατά ένα μέρος κληρονομικοί, αλλά επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο ζωής.
Η ιστορία της Όλιβ: ζώντας με Αγγειακή Άνοια
Άνοια με Σωμάτια Lewy.
Η Άνοια με Σωμάτια Lewy προκαλείται από την συσσώρευση μιας πρωτεΐνης στο στέλεχος του εγκεφάλου και κατά συνέπεια επηρεάζει το κινητικό κέντρο. Τα σωμάτια Lewy είναι σωρεύσεις μιας πρωτεΐνης εντός των νευρικών κυττάρων, πολύ βαθιά μέσα σε μια περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται στέλεχος του εγκεφάλου, και η οποία βοηθά στην ενεργοποίηση των κινήσεων μας.
Η Άνοια με Σωμάτια Lewy είναι μια από τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες Άνοιας, που, επιπλέον της άνοιας, μπορεί επίσης να προκαλέσει, διαταραχές στην κίνηση, μιμούμενη τα συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον, οπτικές παραισθήσεις και εναλλασσόμενη προσοχή. Πιθανόν να παρουσιάζονται επεισόδια μικρότερης ή μεγαλύτερης διάρκειας, κατά τα οποία, το άτομο φαίνεται απόμακρο, ασαφές ή μπερδεμένο, αλλά η κατάσταση μπορεί να αλλάζει από ημέρα σε ημέρα ή από ώρα σε ώρα. Το άτομο που πάσχει μπορεί να φαίνεται βαριεστημένο, αδιάφορο, κουρασμένο ή μουδιασμένο, να κοιτάζει το κενό για μακρύτερες περιόδους και να κοιμάται, παραπάνω από το συνηθισμένο, κατά την διάρκεια της ημέρας.
Η ικανότητα του ατόμου να προγραμματίσει, να συνοψίσει και να προσανατολιστεί επηρεάζεται. Άνοια με σωμάτια Lewy, σημαίνει επίσης ότι το άτομο που ασθενεί έχει την τάση, κατά περιόδους, να βλέπει οράματα. Τα οράματα είναι συνήθως αρκετά ζωντανά, λεπτομερή και φυσικά, π.χ., με την μορφή ανθρώπων ή ζώων τα οποία βρίσκονται μέσα στο δωμάτιο χωρίς να λένε τίποτα. Οι οπτικές παραισθήσεις δεν φαίνονται απαραίτητα τρομακτικές. Οι τρεις στους τέσσερις ασθενείς χειροτερεύουν στο περπάτημα και οι κινήσεις τους γίνονται αργές και άκαμπτες. Ο σωστός κινητικός έλεγχος ελαττώνεται, η ομιλία γίνεται χαμηλότερη σε ένταση και πιο αργή και εφαρμόζεται λιγότερη μίμηση. Έντονοι εφιάλτες και ανήσυχες κινήσεις διαταράσσουν τον ύπνο κάποιων ασθενών. Οι διαταραχές ύπνου μπορεί να εμφανιστούν αρκετά χρόνια πριν τα υπόλοιπα συμπτώματα, και συμβαίνουν συχνά.
Η Άνοια με Σωμάτια Lewy είναι η τρίτη ή τέταρτη συνηθέστερη μορφή άνοιας. Η Άνοια με Σωμάτια Lewy μπορεί να δημιουργεί δυσκολία ακόμα και στους εξειδικευμένους ιατρούς, να την διαχωρίσουν από την νόσο Αλτσχάιμερ και τη νόσο Πάρκινσον, γεγονός που συνεισφέρει στην αβεβαιότητα του πόσο συχνά εμφανίζεται η ασθένεια.
Η Άνοια με Σωμάτια Lewy είναι μια αργή, εξελικτική ασθένεια του εγκεφάλου, που προσβάλει ειδικότερα τους ηλικιωμένους. Κληρονομικές μορφές αυτής της ασθένειας δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα. Ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για την ασθένεια αυτή είναι η προχωρημένη ηλικία. Δεν υπάρχει θεραπεία για την Άνοια με Σωμάτια Lewy, αλλά η φαρμακολογία μπορεί προσωρινά να απαλύνει τα συμπτώματα της άνοιας. Αναπτύσσεται αργά και σταδιακά, και συχνά ξεκινά με αλλαγές στην επίγνωση ή τη κατάσταση συνειδητότητας. Η μέση ηλικία εμφάνισής της είναι τα 75 χρόνια περίπου, η ίδια περίπου με την εμφάνιση της άνοιας Πάρκινσον. Η ασθένεια εμφανίζεται πιο συχνά στους άνδρες από ότι στις γυναίκες.
Η ιστορία του Themiya: ζώντας με την άνοια με Σωμάτια Lewy
Μετωποκροταφική Άνοια
Η Μετωποκροταφική Άνοια δεν είναι μια, αλλά πολλές διαφορετικές ασθένειες, η κάθε μία με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Το κοινό όλων είναι ότι ξεκινούν στο εμπρόσθιο μέρος του εγκεφάλου και συνεπώς η κάθε μία προκαλεί τα ίδια είδη συμπτωμάτων.
Για την Μετωποκροταφική Άνοια χρησιμοποιείται συχνά η συντόμευση (FTD) [Εφ Τι Ντι]. Η Μετωποκροταφική Άνοια εμφανίζεται με τη μορφή σταδιακής αύξησης αλλαγών στην προσωπικότητα, τη συμπεριφορά και /ή την ομιλία και διαφέρει από την ασθένεια Αλτσχάιμερ, γιατί η μάθηση και η μνήμη μπορεί να μείνουν άθικτες στην εξέλιξη της νόσου. Εντούτοις, η ασθένεια σημαίνει ότι οι αναστολές των παρορμήσεων και η κριτική ικανότητα των περιστάσεων δεν γίνονται αντιληπτές ή εξαφανίζονται και ο ασθενής επιδεικνύει παρορμητική και ανεξέλεγκτη συμπεριφορά και αδιαφορία για τις κοινωνικές νόρμες. Για παράδειγμα, το άτομο που πάσχει μπορεί να τείνει προς το να τρώει και να πίνει πάρα πολύ. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανίζονται παρόμοια με αυτά κάποιων ψυχιατρικών νόσων, και κατά συνέπεια η Μετωποκροταφική Άνοια να είναι δύσκολο να διαγνωστεί. Για παράδειγμα, κατά την έναρξη της εξέλιξης της ασθένειας, ο ιατρός πιθανόν να νομίζει ότι πρόκειται για κάποια κρίση ή μανία.
Η αιτία της Μετωποκροταφικής Άνοιας είναι άγνωστη, αλλά το 40% των περιπτώσεων είναι κληρονομικές. Η Μετωποκροταφική Άνοια δεν μπορεί να θεραπευτεί και δεν υπάρχουν φάρμακα που να επιβραδύνουν τη νόσο. Παρόλα αυτά, είναι πολύ σημαντικό το άτομο με άνοια και τα μέλη της οικογένειάς του, να λαμβάνουν τις κατάλληλες συμβουλές και την σωστή υποστήριξη έγκαιρα. Οι συμπεριφορικές διαταραχές και τα ψυχιατρικά συμπτώματα αντιμετωπίζονται, κατά κύριο λόγο, μέσω προσπάθειας μιας εξειδικευμένης κοινωνικής εκπαίδευσης και μέσω της προσαρμογής της στέγασης και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει το άτομο που πάσχει.
Η Μετωποκροταφική άνοια συχνά, πρωτοεμφανίζεται νωρίτερα από ότι άλλες ασθένειες άνοιας, συνήθως μεταξύ της ηλικίας των 55 και 65, αλλά μπορεί επίσης να συμβεί και πολύ νωρίτερα. Ο μέσος χρόνος επιβίωσης κυμαίνεται από τα έξι έως οκτώ χρόνια. Εντούτοις, κάποιοι έζησαν πάσχοντας έως και 2 δεκαετίες.
Μετωποκροταφική Άνοια (FTD) [Εφ Τι Ντι]
Video 1 Video 2 Video 3 Video 4
Χαρακτηριστικά άλλων ασθενειών.
Υπάρχει ένας αριθμός ασθενειών που συμπεριλαμβάνονται στην ομάδα της άνοιας. Στο παρόν, θα αναφερθούμε απλώς σε μερικές, εφόσον δεν εμφανίζονται σε τόσα πολλά άτομα, όπως οι τύποι στους οποίους έχουμε ήδη αναφερθεί.
- Άνοια που σχετίζεται με την κατανάλωση αλκοόλ: η Άνοια που προκαλείται από την κατάχρηση αλκοόλ δεν αποτελεί μια σαφώς προσδιορισμένη κατάσταση νόσου. Δεν είναι βέβαιο, κατά πόσο είναι το ίδιο το αλκοόλ που έχει μόνιμη επιβλαβή επίδραση στον εγκέφαλο ή κατά πόσο, η βλάβη προκαλείται από τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής, που συχνά σχετίζεται με την κατάχρηση αλκοόλ.
- Η Νόσος Huntington (Χάντινγκτον) είναι μια έντονα κληρονομική ασθένεια. Στη Νόσο Χάντινγκτον, υπάρχει συχνά, ένα μίγμα νευρολογικών και ψυχιατρικών συμπτωμάτων, και συχνά άνοιας στα τελικά στάδια. Τα συμπτώματα πιθανόν να ποικίλουν από άτομο σε άτομο, αλλά υπάρχουν συνήθως διαφορετικοί βαθμοί ακούσιας χορείας, αβέβαιος τρόπος βάδισης, και δυνητικά περισσότερες συστροφικές κινήσεις (δυστονία). Η Άνοια δεν παρατηρείται σε όλους. Αναπτύσσεται αργά και αρκετά αργότερα στην εξέλιξη της νόσου. Επιπλέον, μπορεί να προκύψουν παραισθήσεις και κατάθλιψη. Στην Δανία, υπάρχουν, περίπου, 300-400 ασθενείς με τη Νόσο Χάντινγκτον.
- Η Διάχυτη σκλήρυνση ή σκλήρυνση κατά πλάκας, είναι μια ασθένεια στην οποία το σώμα δημιουργεί μια αντίδραση φλεγμονής (φλεγμονή) η οποία καταστρέφει τη μόνωση γύρω από τα νήματα των νεύρων. Η Διάχυτη σκλήρυνση μπορεί να αναπτύξει άνοια. Υπάρχουν επίσης και άλλες σπάνιες φλεγμονώδεις ασθένειες που μπορούν να προσβάλλουν τον εγκέφαλο και να προκαλέσουν άνοια.
- Δηλητηρίαση. Ορισμένα δηλητήρια βαρέων μετάλλων, συμπεριλαμβανομένων του μόλυβδου και του υδράργυρου, και η παρατεταμένη έκθεση σε οργανικούς διαλύτες μπορούν να προκαλέσουν εξασθένηση της μνήμης και της συγκέντρωσης, καθώς και άνοια.
- Μεταβολισμός. Αυτές οι ασθένειες είναι σπάνιες αιτίες άνοιας. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι διεργασιών του μεταβολισμού του ανθρώπινου οργανισμού, που μπορούν να προσβάλουν τον εγκέφαλο, ώστε να προκαλούν συμπτώματα άνοιας.
