3.1 Τι είναι η Θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης;

Στόχος

Οι παραδοσιακές μη φαρμακολογικές ή συμπεριφορικές παρεμβάσεις για άτομα με άνοια, θα παρουσιαστούν εν συντομία, και η θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης θα αναλυθεί εκτενώς.

Μαθησιακά αποτελέσματα

Μετά την ολοκλήρωση της διδακτικής ενότητας, θα μπορείτε να:

• Αναγνωρίζετε τις διαφορετικές διαθέσιμες μη φαρμακολογικές θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της CST,
• Κατανοείτε τι είναι η CST.

Εισαγωγή

Η άνοια έχει μετατραπεί σε ένα από τα πλέον προκλητικά παγκόσμια προβλήματα υγείας ^[1]. Οι μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις σε συνδυασμό με τις φαρμακοθεραπείες έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως για τη διαχείριση της άνοιας. Πιο συγκεκριμένα, οι μη φαρμακολογικές ή συμπεριφορικές παρεμβάσεις στοχεύουν στη βελτίωση ή τουλάχιστον στη διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας του ατόμου,  στη διευκόλυνσή του να συνεχίσει να εκτελεί τις συνήθεις δραστηριότητες της καθημερινότητάς του, και/ή να αντιμετωπίζει συμπεριφορικά συμπτώματα που συχνά συνοδεύουν την εξασθένιση της μνήμης (π.χ., κατάθλιψη, ανήσυχος ύπνος, αναστάτωση, κ.λπ.) ^[2].

Η Θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης (CST) είναι μια ψυχοκοινωνική παρέμβαση, η οποία προσφέρει πνευματική διέγερση και απολαυστικές δραστηριότητες σε άτομα με άνοια.

3.1.1 Μη Φαρμακολογικές παρεμβάσεις για την άνοια

Υπάρχουν πολλές μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις που βοηθούν τα άτομα με άνοια να βελτιώσουν τη μνήμη τους και τις νοητικές τους δεξιότητες, και να αντιμετωπίσουν την απώλεια μνήμης. Μια από τις ψυχοκοινωνικές θεραπείες, είναι η Θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης (CST), η οποία έχει τη καλύτερη βάση επιστημονικών στοιχείων, ότι βελτιώνει μερικά από τα γνωστικά συμπτώματα της άνοιας, καθώς επίσης τη ποιότητα ζωής. Εντούτοις, πριν την εκτεταμένη ανάλυση της CST, αξίζει να έχουμε μια σύντομη επισκόπηση, των πλέον γνωστών επιλογών μη φαρμακολογικών θεραπευτικών αγωγών, για την γνωστική εξασθένιση.

• Ο Προσανατολισμός στη Πραγματικότητα (RO) είναι μία από τις πρώτες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις, που στοχεύουν στη μείωση της σύγχυσης και των συμπεριφορικών συμπτωμάτων σε άτομα με άνοια, μέσω του προσανατολισμού του ατόμου στο χρόνο, τον τόπο, και τις πληροφορίες που σχετίζονται με τον/την ίδιο/-α. Ένα γνωστό βασικό εργαλείο αυτής της θεραπείας, είναι «Ο πίνακας Προσανατολισμού στη Πραγματικότητα», ο οποίος παρουσιάζει πληροφορίες όπως η ημέρα, η ημερομηνία, ο καιρός, το όνομα του επόμενου γεύματος, και τοποθεσία. Ειδικά θέματα που συμπεριλαμβάνονται στο πίνακα αποτελούνται από τη χρήση χρημάτων, παιχνίδια λέξεων, χρήση χαρτών, κατηγοριοποίηση λέξεων/αντικειμένων, παζλ, πληροφορίες για την τρέχουσα ημέρα, και διάσημα πρόσωπα. Η θεραπεία εστιάζει στο να υπενθυμίζει στους/στις ασθενείς επαναλαμβανόμενα, πληροφορίες, χρησιμοποιώντας θέματα (όπως η παιδική ηλικία και το φαγητό) για να δημιουργεί συνέχεια μεταξύ διαφορετικών αποσπασμάτων πληροφοριών.
  Επιθεώρηση: Υπάρχουν κάποια στοιχεία για την αποτελεσματικότητά της, αλλά αυτή η παρέμβαση χρησιμοποιείται σπάνια στις μέρες μας. Πιο συγκεκριμένα, αποδείχθηκε ότι ο RO σχετίστηκε με σημαντικά οφέλη στη γνωστική λειτουργία και συμπεριφορά ^{[3, 4]}.

• Η Θεραπεία Αναπόλησης προκαλεί ανάκληση γεγονότων του παρελθόντος, δραστηριοτήτων και αναμνήσεων, μέσω της χρήσης απτών βοηθημάτων όπως οι εικόνες, οικεία αντικείμενα από το παρελθόν του ατόμου, μουσική και ταινίες. Ενώ το να θυμούνται πρόσφατες αναμνήσεις (π.χ., τι έφαγαν για βραδινό), μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο για τα άτομα με άνοια, οι σημαντικές προσωπικές αναμνήσεις που έχουν διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορούν και διατηρούνται εύκολα προσβάσιμες. Η θεραπεία Αναπόλησης λειτουργεί ενθαρρύνοντας τα άτομα να ανακαλούν στιγμές από το παρελθόν τους.
  Επιθεώρηση: Ενώ η κριτική έχει δείξει ότι η θεραπεία αναπόλησης μπορεί να βελτιώσει τα αποτελέσματα στη γνωστική λειτουργία, αλληλεπίδραση, ποιότητα ζωής και διάθεση, οι επιδράσεις της είναι αντιφατικές, συχνά μικρές σε μέγεθος, και διαφέρουν αρκετά ανάλογα του που και πως διεξάγονται ^{[5, 6]}.

• Η Θεραπεία Επικύρωσης είναι μια μορφή «θεραπείας για την επικοινωνία με άτομα που έχουν διαγνωστεί με τη νόσο Αλτσχάιμερ και σχετικούς τύπους άνοιας». Εστιάζει στο συναισθηματικό νόημα του τι κάνουν και λένε οι άνθρωποι, και υποστηρίζει ότι τα άτομα με άνοια βιώνουν σύγχυση για να αποφύγουν το άγχος, την ανία, τη μοναξιά, και συχνά για να ξεφύγουν από την πραγματικότητα. Η θεραπεία Επικύρωσης καταπραΰνει το άγχος, προάγει την ευχαρίστηση και την ακρόαση ενσυναίσθησης, και μειώνει τις συμπεριφορικές διαταραχές. Αυτή η θεραπεία δίνει λιγότερη προσοχή στο τί είναι σωστό ή όχι, και περισσότερη στην επικύρωση των αισθημάτων και συναισθημάτων του ατόμου κατά τη στιγμή που βιώνουν σύγχυση.
  Επιθεώρηση: Υπάρχει έλλειψη στοιχείων ^{[6, 7]}.

• Η Πολυαισθητηριακή Διέγερση, προηγούμενα γνωστή ως snoezelen, είναι μια προσέγγιση που στοχεύει στο να διεγείρει όλες τις αισθήσεις μέσω ήχου, επαφής, γεύσης, οσμής και οπτικών εικόνων. Η κλινική εφαρμογή της snoezelen έχει επεκταθεί, από το πεδίο της μαθησιακής αναπηρίας, σε αυτό της φροντίδας των ατόμων με άνοια, κατά την τελευταία δεκαετία. Το σκεπτικό της χρήσης της, βασίζεται στην παροχή ενός αισθητηριακού περιβάλλοντος που έχει λιγότερες απαιτήσεις στις διανοητικές ικανότητες, αλλά αξιοποιεί τις υπολειπόμενες αισθητικοκινητικές ικανότητες των ατόμων με άνοια. Ένα τυπικό δωμάτιο snoezelen διαθέτει χαλαρωτική μουσική, οπτική διέγερση από οπτικές ίνες και λαμπτήρες λάβας, αρωματοθεραπεία, κ.λπ.
  Επιθεώρηση: Μερικές βάσεις επιστημονικών στοιχείων παρουσιάζουν άμεσα αποτελέσματα στη διάθεση κατά την διάρκεια των συνεδριών, τα οποία, εντούτοις, δεν διατηρούνται στη πάροδο του χρόνου. Η υπερβολική διέγερση μπορεί να είναι αναποτελεσματική ή ενοχλητική ^[8,9].

3.1.2 Θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης (CST) – Τι είναι;

Η Θεραπεία Γνωστικής Διέγερσης (CST) είναι μια σύντομη, μη φαρμακολογική και στοιχειοθετημένη παρέμβαση για άτομα με ήπιο έως μέτριο στάδιο άνοιας. Η CST σχεδιάστηκε στο Η.Β., από την Dr. Aimee Spector και έναν αριθμό ειδικών στην άνοια, μετά από εκτεταμένη αξιολόγηση των ερευνητικών στοιχείων. Σχεδιάστηκε με τη χρήση του θεωρητικού προτύπου της Θεραπείας Προσανατολισμού στη Πραγματικότητα, η οποία μέσω συστηματικών ανασκοπήσεων, αποδείχθηκε ότι έχει τα πιο σημαντικά αποτελέσματα και την βέλτιστα προσδιορισμένη παρέμβαση. Επακριβέστερα, από τις εναλλακτικές θεραπείες που είναι διαθέσιμες, είναι γενικώς αποδεκτό, ότι η CST έχει την καλύτερη αποδεικτική βάση για την βελτίωση μερικών από τα γνωστικά συμπτώματα της άνοιας καθώς επίσης και της ποιότητας ζωής.

Ο στόχος της CST είναι να βελτιώσει τη γνωστική λειτουργία μέσα από θεματικές δραστηριότητες, που συνήθως διενεργούνται για αρκετές εβδομάδες, σε μικρές ομάδες ή ατομικά, και καθοδηγούνται από ένα/μία εκπαιδευμένο/-η επαγγελματία, ένα/μία θεραπευτή/-ρια, ή έναν/μια φροντιστή. Κάθε συνεδρία καλύπτει και ένα διαφορετικό θέμα, και έχει σχεδιαστεί για να βελτιώνει τις νοητικές ικανότητες, και να ενεργοποιεί δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένων της μνήμης, της ομιλίας, και της εκτελεστικής λειτουργίας μέσω εργασιών όπως ο συσχετισμός λέξεων, η κατηγοριοποίηση και η συζήτηση επίκαιρων υποθέσεων.

Η CST είναι σημαντική επειδή όχι μόνο ενεργοποιεί το μυαλό, αλλά επίσης γιατί οι ομαδικές συνεδρίες προσφέρουν την ευκαιρία για το μοίρασμα εμπειριών, και τη συζήτηση με άλλα άτομα με άνοια, σε ένα χαλαρό και υποστηρικτικό περιβάλλον.  Το να ανήκουν στην ομάδα βοηθάει όσους/-ες συμμετέχουν, να χτίσουν την αυτοεκτίμησή τους, έτσι ώστε να αισθάνονται καλύτερα με τους εαυτούς τους και περισσότερο άνετοι/-ες να συμμετέχουν σε συζητήσεις και δραστηριότητες. Η CST είναι μια καθοδηγούμενη πρακτική, που βασίζεται σε μια σειρά καθιερωμένων εργασιών που έχουν σχεδιαστεί, να αντανακλούν συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες με μια κλίμακα επιπέδων δυσκολίας, που να ταιριάζει με το επίπεδο ικανότητας του κάθε ατόμου.

Η CST εφαρμόζεται συνήθως σε ομάδες, και πραγματοποιούνται 14 συνεδρίες δραστηριοτήτων όπως οι τρέχουσες υποθέσεις, οι συσχετισμοί λέξεων και η κατηγοριοποίηση αντικειμένων. Έχουν σχεδιαστεί να είναι χαλαρές, διασκεδαστικές, και να δημιουργούν ευκαιρίες στα άτομα για μάθηση, έκφραση των απόψεων τους και να δουλεύουν με άλλους σε ένα κοινωνικοποιητικό περιβάλλον.  Η παρέμβαση δεν στοχεύει στον έλεγχο των πραγματικών απαντήσεων αλλά στην ενθάρρυνση όσων συμμετέχουν να λένε τη γνώμη τους και να βελτιώνουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες ^[12].

Σύνοψη

Βασικά σημεία:

• Η CST θεωρείται η μη φαρμακολογική παρέμβαση με την ισχυρότερη βάση επιστημονικών στοιχείων.
• Η CST έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει τη μνήμη και τις νοητικές (γνωστικές) δεξιότητες των ατόμων με ήπιο έως μέτριο στάδιο άνοιας.